Reuma in de handen en vingers 

Pijnlijke gewrichten in de handen, stijve vingers en verkrommingen, het zijn een aantal symptomen van reuma in de handen. De aandoening kan in één hand of in beide handen voorkomen. Maar hoe ontstaan reumahanden eigenlijk en wat is er aan te doen? 

Wat is reuma in de handen?

Reuma is een verzameling van aandoening die de spieren, pezen, botten en gewrichten in de handen kunnen aantasten. Zo kan het kraakbeen in de vingers verslechteren of kunnen ontstekingen ervoor zorgen dat het polsgewricht minder goed kan bewegen. Bij handreuma gaat het vaak om reuma in de vingers. Vooral als de aandoening al ver gevorderd is, is de reuma in de handen goed te herkennen: één of meerdere vingers kunnen opgezwollen zijn of zelfs scheef gaan staan.

Soorten handreuma

Van de ruim 100 verschillende aandoeningen die onder reuma vallen, kan een groot deel in de handen voorkomen. Een voorbeeld hiervan is artrose. Hierbij worden de gewrichten in de vingers of het gewricht in de pols dunner en brokkeliger. Als zenuwen vervolgens knel komen te zitten in het gewricht, kan dit pijn veroorzaken. De artrose kan één enkele vinger of meerdere vingers in één of beide handen aantasten. Een andere vorm van handreuma is osteoporose. Deze aandoening verandert de structuur van het bot en verzwakt het, waardoor het makkelijker kan breken. Zit de reuma in de spieren, de pezen of de slijmbeurzen (rond de gewrichten)? Dan kan het ook om weke delen-reuma gaan. De meest bekende vorm van weke delen-reuma is fibromyalgie; een aandoening die voor chronische pijn zorgt. Andere reumatische aandoeningen, zoals jicht (gewrichtsontstekingen) en reumatoïde artritis (een auto-immuunziekte) kunnen ook voorkomen in de handen. 

Reumatoïde artritis (RA)

Als we het over reuma in de handen hebben, dan hebben we het vaak over reumatoïde artritis (RA). Deze vorm begint vaak met pijn in de handen (en soms de voeten). RA is een auto-immuunziekte, dat betekent dat het afweersysteem, dat normaal zieke cellen opruimt, gezonde lichaamscellen aanvalt.  Deze vorm van reuma kenmerkt zich door ontstekingen in het gewricht. De ziekte kan in een later stadium zorgen voor knobbels (nodulus rheumaticus) op de vingers of zelfs scheefstand van de vingers. 

De oorzaak voor reuma in de handen

Wat de oorzaak van handreuma is, kan verschillen per soort. Van een groot aantal vormen van reuma is nog niet duidelijk hoe het ontstaat. Onderzoekers hebben inmiddels een aantal factoren aan kunnen wijzen die reuma kunnen veroorzaken. In sommige gevallen zal een combinatie van deze factoren ervoor zorgen dat iemand handreuma krijgt. Vaak wordt er gedacht dat leeftijd bij alle vormen van reuma een belangrijke rol speelt, maar uit onderzoek blijkt dat slechts 39% van de mensen met reuma ouder is dan 65 jaar. Leeftijd speelt wel een belangrijkere rol bij het verloop van de ziekte. Hoe hoger de leeftijd waarop de reuma ontstaat, hoe groter de kans dat de ziekte een heftiger verloop heeft. 

Enkele factoren die handreuma kunnen veroorzaken:

• Blessures. Blessures aan of beschadigingen van (een deel) van een hand kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat er artrose ontstaat.
• Aangeboren afwijking. Net als bij blessures of beschadigingen, kunnen aangeboren afwijking zorgen voor een verhoogde kans op reuma in de handen.  
• Virus of infectie. Een virus of infectie kan onder andere zorgen voor ontstekingsreuma, zoals virale artritis. Deze vorm van handreuma verdwijnt vaak vanzelf na een paar maanden.
• Erfelijkheid. Als handreuma in de familie voorkomt, kan het een erfelijke aandoening zijn. De kans is dan groter dat meerdere familieleden de aandoening krijgen.
• Andere factoren, zoals roken, te veel alcohol en te weinig lichaamsbeweging.

Reuma in de handen: de symptomen

Hoewel reuma in de handen om verschillende soorten ziekten gaat, zijn er veel symptomen die overeenkomen. Bijvoorbeeld pijnlijke gewrichten in de handen. De pijn heeft per ziekte een andere oorzaak. Dit kan onder andere worden veroorzaakt door slechter wordend kraakbeen en ontstekingen. Daardoor wordt de pijn vaak erger bij beweging.Ook zijn de gewrichten, zoals die in de vingers vaak stijf. Vooral wanneer ze een tijd niet bewogen hebben. Veel mensen met reuma in de handen merken dit voornamelijk als ze ’s ochtends wakker worden. Ook zijn de vingers vaak gevoelig, warm en opgezwollen. In een latere fase van de aandoening kunnen er knobbels op de vingers ontstaan of kunnen de vingers scheefgroeien.

Typerend voor veel reumaklachten aan de handen is dat ze een tijd lang opspelen en daarna weer afnemen. Dit geldt vooral voor ontstekingen in de handen. Ook kunnen de klachten door de dag heen verschillen. ’s Ochtends kunnen de vingers bijvoorbeeld erg pijnlijk of stijf zijn, terwijl dit later op de dag bijna verdwenen is.

De diagnose reuma in de handen

Bij klachten aan de spieren, pezen en botten is het verstandig om op tijd naar de huisarts te gaan. De huisarts kan dan al in een vroeg stadium onderzoek doen naar de oorzaak van de klachten. Bij verdenking van reuma kan er snel doorverwezen worden naar een reumatoloog. Op de afdeling reumatologie in het ziekenhuis wordt onderzoek gedaan naar de klachten en eventuele oorzaken. In veel gevallen zal de reumatoloog kiezen voor bloedonderzoek en een röntgenfoto om de reumasoort in de handen vast te stellen. Bij handreuma kan ook de HandScan ingezet kan worden. Met een pijnloze scan kunnen ontstekingen in de handen en polsen ontdekt worden. Eventueel kan de reumatoloog ook kiezen voor urineonderzoek en onderzoek van gewrichtsvloeistof.

Behandeling van reumahanden

Bijna alle reumatische aandoeningen zijn chronisch. De aandoeningen duren (meestal) het hele leven. Er bestaat voor vrijwel geen van de reumatische aandoeningen een behandeling. Er zijn wel behandelingen om de klachten, zoals pijn in knokkels van de hand, te verminderen. Ook kan de schade aan bijvoorbeeld de spieren en de pezen zoveel mogelijk worden voorkomen.
Er is nog geen medicijn dat de aandoening geneest. De medicijnen die nu voorgeschreven worden, kunnen de klachten verminderen. Voorbeelden hiervan zijn pijnstillers, ontstekingsremmers en medicijnen op basis van levende organismen (biologische medicijnen). Elke reumasoort vraagt om andere medicatie. Bijvoorbeeld om pijn te bestrijden of om ontstekingen te remmen.

Er bestaan ook verschillende hulpmiddelen om de klachten van handreuma te verlichten. Denk bijna aan zilverorthesen (silversplints). Dit zijn ringen die om de vingers en/of de pols gedragen kunnen worden. Een orthese is een hulpmiddel om een functie van het lichaam te ondersteunen of onmogelijk te maken. Hiermee kan bijvoorbeeld een gewricht beschermd worden tegen (ernstige) schade. Ook een polsbrace of speciale handschoenen kunnen verlichting bieden. 

Ontstekingsremmer bij handreuma

Uit onderzoek van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en ReumaNederland blijkt dat een lage dosis van de ontstekingsremmer prednisolon voor minder pijn zorgt bij handartrose. De pijn wordt in veel gevallen namelijk veroorzaakt door ontstekingen. Het medicijn zorgt er ook voor dat de handen beter gebruikt kunnen worden. Omdat prednisolon bij langdurig gebruik bijwerkingen heeft, raden de onderzoekers aan om het slechts tijdelijk in te zetten. De onderzoekers geven wel aan dat er meer onderzoek nodig is naar de werking en bijwerkingen van het medicijn. In overleg met de behandelend arts kan er wel al gekeken worden of prednisolon een (tijdelijke) oplossing is. 

Reumahanden en beweging 

Voldoende beweging houdt de gewrichten in de handen soepel en kan ervoor zorgen dat ze minder pijnlijk zijn. Zorg ervoor dat de bewegingen niet te belastend zijn. Hulpmiddelen kunnen hiervoor een oplossing bieden. Enkele voorbeelden van hulpmiddelen bij reumahanden zijn een kantelbare waterkoker, handvatverdikkers voor bestek en schrijfwaren en een knopenhaak. Een fysiotherapeut kan daarnaast handoefeningen voorschrijven voor thuis. Een simpele oefening is het langzaam maken van een vuist, waarna de vingers teruggebracht worden in een ontspannen houding.

Operatie bij reumahanden 

Als oefeningen, hulpmiddelen en medicatie niet (voldoende) helpen tegen de reumaklachten, kan een operatie nodig zijn. Tijdens de operatie wordt het pols- en/of vingergewricht schoongemaakt of worden er stukjes kraakbeen verwijderd. Als het gewricht erg versleten is, kan de arts aanraden om deze vast te zetten. Dit beperkt de bewegingsvrijheid, maar de gewrichten in de handen zijn hierdoor minder pijnlijk.  In sommige gevallen kan het zelfs noodzakelijk zijn om het gewricht volledig te vervangen. Een kunstpols gaat gemiddeld 10 tot 20 jaar mee, waarna deze vervangen moet worden. Een tweede operatie is vaak lastiger dan een eerste, waardoor een prothese vaak een laatste redmiddel is.